Kanama Riski Hemşirelik Bakım Planı Nasıl Yapılır?
Kanama riski, hemşirelik tanıları arasında kritik öneme sahip bir durumdur. Özellikle cerrahi hastalar, hematolojik bozukluğu olan bireyler veya antikoagülan tedavi alan kişilerde sık karşılaşılır. Bu riskin etkin yönetimi, hastanın yaşam kalitesini korumak ve mortaliteyi azaltmak için hayati önem taşır. Makalede, kanama riskinin nedenlerinden hemşirelik bakım planına kadar tüm süreçler detaylandırılmıştır.
Kanama Riski Tanısı Nedenleri Nelerdir?
Kanama riskini tetikleyen faktörler fizyolojik, patolojik ve çevresel olarak sınıflandırılabilir:
- Hematolojik Bozukluklar:
- Hemofili A/B, von Willebrand hastalığı gibi kalıtsal pıhtılaşma faktörü eksiklikleri,
- Trombositopeni (kemik iliği yetmezliği, ITP),
- Lösemi veya myelodisplastik sendrom.
- Farmakolojik Nedenler:
- Antikoagülanlar (warfarin, rivaroksaban),
- Antiplatelet ajanlar (aspirin, klopidogrel),
- NSAİİ’ler (ibuprofen) ve kortikosteroidler.
- Organ Disfonksiyonları:
- Karaciğer sirozu (pıhtılaşma faktörü sentezinde azalma),
- Kronik böbrek yetmezliği (üremik trombositopati).
- Diğer Faktörler:
- Travma, cerrahi operasyonlar,
- Malnütrisyon (K vitamini eksikliği),
- Yaşlanmaya bağlı damar frajilitesi.
Kanama Riski Tanısı Risk Faktörleri Nelerdir?
Risk faktörleri hasta öyküsü ve çevresel koşullarla ilişkilidir:
- Demografik Faktörler:
- 65 yaş üstü bireylerde cilt incelmesi ve düşme riski,
- Erkeklerde hemofili prevalansının yüksek olması.
- Yaşam Tarzı:
- Alkol kullanımı (karaciğer hasarına bağlı),
- Yüksek riskli sporlar (düşme/çarpma olasılığı).
- Tıbbi Geçmiş:
- Geçirilmiş gastrointestinal kanama öyküsü,
- Tekrarlayan düşük trombosit sayısı.
- Çevresel Riskler:
- Hastane ortamında invaziv girişimler (kateter, cerrahi drenaj),
- Evde keskin nesnelerin kontrolsüz kullanımı.
Sorun henüz oluşmadığından ve hemşirelik girişimlerinin amacı sorunu önlemeye yönelik olduğundan, risk tanılarında belirti (semptom) bulunmaz fakat kanamanın nasıl olabileceği hakkında fikir oluşturması açısından biz yazıya ekledik.
Kanama Riski Tanısı Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler lokal ve sistemik olarak ikiye ayrılır:
- Lokal Bulgular:
- Peteşi (1-2 mm cilt altı kanamalar), ekimoz (çürükler),
- Diş eti kanaması, burun kanaması (epistaksis),
- Cerrahi insizyon bölgesinde sızıntı veya hematom.
- Sistemik Bulgular:
- Hipovolemik şok: Taşikardi (>100/dk), hipotansiyon (<90/60 mmHg), solukluk,
- İç kanama şüphesi: Karında distansiyon, hematümez (kanlı kusma), melena (siyah dışkı),
- Nörolojik semptomlar: Baş ağrısı, bilinç değişiklikleri (intrakraniyal kanama işareti).
- Laboratuvar Verileri:
- INR >3.5 (warfarin kullananlarda),
- Trombosit <50.000/mm³,
- APTT uzaması (heparin etkisi).
Kanama Riski Tanısı Amaçları Nelerdir?
Hemşirelik bakımının temel hedefleri şunlardır:
- Primer Koruma: Kanamayı önleyici fiziksel ve farmakolojik önlemler almak,
- Erken Tanı: İlk 24 saat içinde belirtileri hızlıca tanımlamak,
- Hasta Güvenliği: Düşme ve travma riskini minimize etmek,
- Eğitim: Hastaya kanama yönetimi konusunda bilgi ve beceri kazandırmak,
- Rehabilitasyon: Kanama sonrası iyileşme sürecini desteklemek.
Kanama Riski için Hemşirelik Uygulamaları Nelerdir?
Hemşirelik müdahaleleri koruyucu, tedavi edici ve eğitim odaklı olarak planlanır:
A. Koruyucu Önlemler:
- Fiziksel Koruma:
- Yatak kenarlarının yükseltilmesi,
- Hastane odasında kaymayı önleyen paspas kullanımı,
- Enjeksiyon sonrası 5-10 dakika baskı uygulama.
- Farmakolojik Düzenlemeler:
- INR değerlerini haftalık izleme (warfarin kullananlarda),
- İlaç etkileşimlerini kontrol etme (örn: antibiyotiklerin warfarin etkisini artırması).
B. Kanama Durumunda Acil Müdahale:
- Dış Kanamalar İçin:
- Steril gazlı bezle direkt baskı,
- Kanayan bölgeyi kalp seviyesinden yüksekte tutma.
- İç Kanama Şüphesinde:
- Hemen vital bulguları değerlendirme,
- Damar yolu açarak sıvı resüsitasyonu başlatma,
- Cerrahı ve hematoloji ekibini acilen bilgilendirme.
C. Hasta ve Aile Eğitimi:
- Evde Alınabilecek Önlemler:
- Diş fırçası seçiminde yumuşak kıllı modeller tercih etme,
- Traş bıçağı yerine elektrikli tıraş makinesi kullanma,
- Düşmeyi önlemek için ev içi aydınlatmayı artırma.
- İlaç Uyumu:
- Warfarin alan hastalara K vitamini içeren besinlerden (ıspanak, brokoli) kaçınma önerileri,
- İlaç doz atlamalarının risklerini anlatma.
D. Multidisipliner İş Birliği:
- Diyetisyen: K vitamini içeren besinlerin diyette dengelenmesi,
- Fizyoterapist: Düşme riskini azaltacak denge egzersizleri,
- Sosyal Hizmet Uzmanı: Evde güvenli ortamın sağlanması için destek.
Kanama Riski Tanısı Hemşirelik Bakım Planı için Değerlendirme
Bakımın etkinliği şu kriterlere göre ölçülür:
- Fiziksel Değerlendirme:
- Yeni ekimoz veya peteşi olmaması,
- Vital bulguların stabil seyretmesi.
- Laboratuvar İyileşme:
- Trombosit sayısının >100.000/mm³’e yükselmesi,
- INR’in 2-3 aralığına düşmesi.
- Hasta Uyumu:
- İlaçlarını düzenli kullanma,
- Önerilen yaşam tarzı değişikliklerini benimseme.
- Komplikasyon Yokluğu:
- Hipovolemik şok, organ yetmezliği veya transfüzyon ihtiyacı gelişmemesi.
Vaka Senaryosu ile Örnek Uygulama
Hasta Profili: 72 yaşında, atrial fibrilasyon nedeniyle warfarin kullanan, son 6 ayda 2 kez düşme öyküsü olan kadın hasta.
Hemşirelik Müdahaleleri:
- Evde kaygan zeminleri kaldırması için aileyle görüşme,
- Haftalık INR takibi ve diyetisyen konsültasyonu,
- Düşme riskini azaltmak için yürüteç kullanım eğitimi.
Sonuç ve Öneriler
Kanama riski yönetimi, hemşirelerin klinik karar verme becerilerini ve hasta eğitim yetkinliklerini bir arada kullanmasını gerektirir. Bu süreçte kanıta dayalı kılavuzlar (NICE veya WHO önerileri) rehber alınmalıdır. Ayrıca, hemşirelerin trombosit transfüzyon protokolleri ve antidot kullanımı (örn: vitamin K, protamin sülfat) konusunda güncel bilgiye sahip olması kritiktir. Hastanın fiziksel, psikolojik ve sosyal ihtiyaçları bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır.
Warfarin kullanan bir hastada kanama riskini azaltmak için hemşireler hangi laboratuvar parametresini düzenli takip etmeli ve bu hastada hangi ilaç kullanımından kaçınılmalıdır?
Hemşireler INR değerini düzenli takip etmeli ve NSAİİ (ibuprofen, aspirin gibi) kullanımını önlemelidir.
Trombositopenisi olan bir hastada mukozal kanamayı önlemek için hemşirelik bakımında hangi 3 spesifik uygulama yapılmalıdır?
Yumuşak kıllı diş fırçası kullanımı önerilmeli, sert/sivri gıdalardan kaçınılmalı ve burun içi nemlendirici (salin spreyler) ile mukozalar korunmalıdır.
