Bulantı Hemşirelik Bakım Planı
Bulantı Tanısı Nedir?
Bulantı; mide bölgesinde rahatsızlık, kusma hissi, iştahsızlık ve mide boşaltma isteğiyle karakterize edilen bir durumdur. Çoğunlukla gastrointestinal sistem, santral sinir sistemi veya psikolojik faktörlerden kaynaklanır.
NANDA-I hemşirelik sınıflamasında “Bulantı” tanısı; mide irritasyonu, ilaç yan etkileri, vestibüler sistem bozuklukları, stres, gebelik, enfeksiyonlar veya metabolik değişiklikler gibi birçok nedenle ortaya çıkabilir.
Bulantı, hastanın iştahını azaltarak sıvı-elektrolit kaybı, kilo kaybı ve yetersiz beslenme gibi komplikasyonlara yol açabilir. Ayrıca yaşam kalitesini olumsuz etkileyen önemli bir hemşirelik bakım alanıdır.
Bulantının Nedenleri Nelerdir?
Bulantı çok yönlü nedenlere bağlı olarak gelişebilir:
Fizyolojik Nedenler
- Gastroenterit
- Gastrit, reflü, ülser
- İntestinal tıkanıklık
- Gebelik (özellikle ilk trimester)
- Karaciğer ve safra yolu hastalıkları
- Vestibüler sistem bozuklukları (vertigo)
- Akut enfeksiyonlar
- Migren
- Metabolik bozukluklar (üre yüksekliği, hipoglisemi)
İlaçlarla İlişkili Nedenler
- Kemoterapi ilaçları
- Opioidler
- Antibiyotikler
- Demir preparatları
- Anestezik ajanlar
- NSAİİ’ler
- Antidepresanlar
Psikolojik ve Duygusal Nedenler
- Stres
- Anksiyete
- Travma ve gerginlik
- Görsel veya kokusal uyaranlara hassasiyet
Çevresel ve Davranışsal Nedenler
- Kötü kokular
- Aşırı sıcak ortam
- Araç tutması
- Aşırı yemek tüketimi
- Açlık
Bulantı için Risk Faktörleri Nelerdir?
Bulantı gelişme riskini artıran faktörler:
- Kemoterapi veya radyoterapi alan hastalar
- Gastrointestinal hastalık varlığı
- Gebelik
- Stres ve anksiyete
- İştahsızlık
- Aşırı ilaç kullanımı
- Vestibüler sistem bozuklukları
- Yetersiz sıvı alımı
- Kortikosteroid veya opioid kullanımı
Bulantı Belirtileri Nelerdir?
Fiziksel Bulgular
- Mide bulantısı
- Aşırı salya üretimi/ağız sulanması
- Solukluk
- Soğuk terleme
- Midede yanma veya rahatsızlık
- Mide hareketlerinin artması
- Kusma veya kusma isteği
- Yorgunluk
Davranışsal Bulgular
- Yemekten kaçınma
- Huzursuzluk
- Uzanma ihtiyacı
- İştahta azalma
Subjektif Bulgular (Hastanın ifadeleri)
- “Mideme bir şey oturmuş gibi.”
- “Kusacak gibi hissediyorum.”
- “Kokular midemi çok rahatsız ediyor.”
Bulantı Hemşirelik Amaçları Nelerdir?
Kısa Vadeli Amaçlar
- Hasta 24 saat içinde bulantı düzeyinde azalma ifade eder.
- Kokulara ve çevresel uyaranlara duyarlılık azalır.
- Sıvı alımı artırılır.
- Kusma atakları kontrol altına alınır.
Uzun Vadeli Amaçlar
- Hastanın iştahı normale döner.
- Beslenme ve sıvı dengesi korunur.
- Bulantının altta yatan nedenleri giderilir.
- Günlük yaşam aktiviteleri daha rahat yapılır.
Bulantı için Hemşirelik Girişimleri Nelerdir?
Koruyucu Hemşirelik Girişimleri
- Bulantının şiddetini değerlendirmek (0–10 skala).
- Bulantıya neden olan tetikleyicilerin belirlenmesi.
- Oda havalandırmasının sağlanması.
- Keskin kokuların uzaklaştırılması.
- Yavaş ve küçük lokmalarla yemek yemeyi teşvik etme.
- Hastanın yarı oturur pozisyonda kalmasını sağlama.
Destekleyici Uygulamalar
- Bulantı kontrolü için hekim istemine göre antiemetik ilaç uygulanması.
- Sık aralıklarla az miktarda su tüketiminin önerilmesi.
- Zencefil çayı, nane-limon gibi doğal desteklerin uygun hastalarda kullanımı.
- Soğuk uygulama (alın veya enseye).
- Derin nefes alma egzersizleri öğretme.
- Gerektiğinde IV sıvı desteği sağlama.
Hasta ve Aile Eğitimi
- Aşırı yağlı, kokulu ve ağır yiyeceklerden kaçınma.
- Öğünleri küçük porsiyonlara bölme.
- Sıvı-elektrolit kaybının belirtilerini tanıma.
- Koku ve çevresel tetikleyicilerden uzak durma.
- Kemoterapi alan hastalarda antiemetik ilaçların düzenli kullanımı.
Bulantı ile İlişkili Komplikasyonlar
Fiziksel Komplikasyonlar
- Kusmaya bağlı dehidratasyon
- Elektrolit dengesizliği
- Ağız içi yaralanma
- Hipoglisemi
- Yetersiz beslenme
- Aspirasyon riski (özellikle yaşlı ve bilinci düşük hastalarda)
Psikososyal Komplikasyonlar
- İştahsızlık ve sosyal yemeklerden kaçınma
- Stres artışı
- Huzursuzluk
- Uyku bozukluğu
Bilişsel Komplikasyonlar
- Yorgunluk nedeniyle dikkat dağınıklığı
- Zihinsel performansta azalma
Bulantı ile Birlikte Görülebilen Hemşirelik Tanıları
- Yetersiz Beslenme: Gereksinimden Az
- Dehidratasyon riski
- Sıvı elektrolit dengesizliği
- Dispepsi
- İştahsızlık
- Yorgunluk
- Anksiyete
Bulantı için Değerlendirme Kriterleri
Hemşirelik bakımının etkinliği şu ölçütlerle değerlendirilir:
- Bulantı şiddetinin azalması
- Kusma sıklığının azalması
- Sıvı ve besin alımının artması
- Hastanın çevresel uyaranlara toleransının artması
- Hastanın iştahının geri dönmesi
- Elektrolit değerlerinin normalize olması
Bulantı Hemşirelik Bakım Planı Tablosu
| Hemşirelik Tanısı | Nedenleri (Etkenler) | Belirtiler / Bulgular | Amaçlar | Hemşirelik Girişimleri | Beklenen Sonuçlar |
|---|---|---|---|---|---|
| Bulantı | – GI hastalıklar – İlaç yan etkileri – Stres/anksiyete – Gebelik – Kötü kokular | – Mide bulantısı – Soğuk terleme – İştahsızlık – Kusma isteği | – Hasta 24 saat içinde rahatlama ifade eder – Beslenme ve sıvı alımı artar | ⭐ Bulantı şiddetinin değerlendirilmesi ⭐ Anti-emetik ilaç uygulama ⭐ Çevresel kokuların azaltılması ⭐ Sıvı alımının artırılması ⭐ Yarı oturur pozisyon verme | – Bulantı azalır – Kusma kontrol altına alınır – Hasta daha iyi beslenir |
Bulantı için Hemşirelik Bakımının Önemi
Bulantı, hem fiziksel hem psikolojik etkileri olan çok yönlü bir şikâyettir. Etkili hemşirelik bakımı sayesinde:
- Sıvı-elektrolit kaybı önlenir,
- Hastanın konforu artırılır,
- Kusma komplikasyonları azaltılır,
- Beslenme dengesi korunur,
- Hastanın genel iyilik hâli iyileşir.
NANDA-I, NIC ve NOC rehberlerine uygun bakım planları ile bulantı yönetimi daha güvenli ve etkili hale gelir.
Sonuç ve Öneriler
Bulantı, hem akut hem de kronik hastalıklarda sık görülen, yaşam kalitesini düşüren bir sorundur. Doğru değerlendirme, uygun hemşirelik girişimleri ve düzenli izlem ile bulantı kısa sürede kontrol altına alınabilir.
Doğru uygulanan bakım planı sayesinde:
- Bulantı şiddeti azalır,
- Beslenme ve sıvı dengesi sağlanır,
- Komplikasyonlar önlenir,
- Hastanın konforu ve günlük yaşam aktiviteleri iyileşir.
Bulantıyı tetikleyen yaygın günlük faktörler nelerdir?
Bulantıyı tetikleyen günlük faktörler arasında aç kalmak, ağır kokulara maruz kalmak, hızlı yemek yemek, stres ve yetersiz uyku bulunur. Ayrıca çok yağlı veya baharatlı yemekler, aşırı sıcak ortam, uzun süre araçla seyahat etme ve susuz kalma da bulantı hissini artırabilir. Günlük yaşamda bu tetikleyicileri fark etmek bulantının kontrol altına alınmasına yardımcı olur.
Bulantıyı hızlı bir şekilde azaltmak için ne yapılabilir?
Bulantıyı hızlı şekilde azaltmak için kişi serin ve havadar bir ortamda dinlenmeli, ağır kokulardan uzaklaşmalı ve küçük yudumlarla su veya elektrolit içeriği yüksek sıvılar tüketmelidir. Nane veya zencefil çayı da rahatlatıcı etki sağlayabilir. Derin nefes alma, gevşeme teknikleri ve ani hareketlerden kaçınmak da bulantı hissini kısa sürede hafifletir.
